MỤC LỤC [Ẩn]
Trích đoạn lời tựa
(Link tải ở chân trang)
Việc tìm hiểu và viết câu đối đang là yêu cầu của đông đảo bà con ta. Câu đốì có câu đối chữ Hán, câu đốì chữ Nôm và câu đổi chừ Quốc ngữ; trong bộ sách 5000 hoành phi, câu đối Hán Nôm này, chúng tôi chỉ giới thiệu câu đối Hán Nôm. Mục đích là giúp thêm cho người muổh tìm hiểu hoặc viết câu đối cổ, có trong tay một số tư liệu thông dụng để tham khảo; ngoài ra, với học sinh, giáo viên, nhà nghiên cứu, người ham thích câu đôi..., bộ sách này cũng có thể là sách đọc thèm lúc cần thiết.
Về hoành phi, chúng tôi chưa gặp ở sách nào có hoành phi bằng chữ Nôm, vì vậy chọn 350 bức viết bằng chữ Hán; việc chép lại, phiên âm, không phải là việc khó; nhưng dịch hoành phi thì rất khó, chúng tôi cố gắng dịch ý, mục đích là giúp bà con biết được nghĩa của bức hoành ấy.
Về câu đối chữ Hán, chúng tôi chọn hơn 4000 câu; ở mỗi câu có phần chữ Hán, phần phiên âm và phần dịch nghĩa. Ở phần chép chữ Hán, trừ trường hợp đặc biệt phải hiệu chỉnh, nói chung tôn trọng nguyên bản; phiên âm thì phiên đúng âm thống dụng. Dịch câu đổì lại là việc hết sức khó; chúng tôi chọn phương án là câu nào dịch được như số chữ, âm điệu trong nguyên văn mà không mất nhiều ý thì cố gắng bám sát nguyên văn để dịch; câu nào khó dịch quá thì châm chước số chữ; với câu quá khó dịch thì đành phải dịch xuôi. Dù đã xoay trở đủ cách, nhiểu câu dịch xong vẫn bán khoăn, mất ngủ. Dịch câu đốì quả là hình phạt, nợ vì duyên; nhưng dịch câu đôi (cũng như dịch thơ phú) mà câu nào, chữ nào cùng bỏ mặc thể cách cổ điển, đặc thù của thể loại này thì lại cảm thấy việc mình làm là tắc trách; mà thế, công việc cũng nhạt nhẽo, đối phó... Rồi lại nghĩ; viết đối dị, dịch đổì nan... Bởi vậy, nếu bạn đọc xem qua phân chữ Hán, phần phiên âm; đến phần dịch mà mỉm cưòi, vậy là người dịch cũng coi như đã lập công chuộc tội được phần nào rồi vậy.
Về câu dối chữ Nôm, chúng tồi chọn hơn 400 câu. Câu đốì chữ Nôm của ta có không ít, nhưng dạng chơi chữ như giai thoại Cô Điểm - Trạng Quỳnh hoặc như câu đối của Tú Xương, Yên Đổ thì nhiều; còn câu đối Nôm ổ đình chùa đền miếu, nhà thờ... lại hiếm; vì vậy, xem xét nhiều mặt về việc kết hợp một cách tương đối với yêu cầu của bộ sách này, chúng tôi châm chước tuyển với sô lượng nói trên. Bởi số lượng câu đối nôm tuyển không nhiều, vì vậy không chia theo chủ đề một cách tỷ mỷ; nhưng câu đổì Nôm không xếp lẫn vào câu đốì chữ Hán, mà để riêng hẳn lên trên, tức phần II, ngay sau phần Hoành phi. Câu đối Nôm, tất nhiên không phải dịch mà chỉ có việc chép chữ Nôm và viết lại bằng chữ Quốc ngữ. Khi biên soạn câu đối Nôm, việc khó khăn nhất là ở phần chữ Nôm. Chữ Nôm phổ thông, một chữ có thể viềt theo hai ba cách; vậy trong một bộ sách, các chữ viết khác nhau lấy từ các nguồn khác nhau có nên chỉnh cho thông nhất không? Sau khi bàn bạc, ý kiến chung là với những chữ viết sai hẳn quy cách thì chỉnh lại, còn nữa nên cố gắng giữ theo nguyên bản. Việc chế bản chữ Nôm để đưa in; hiện nay, đây cũng là việc chúng tôi phải đầu tư nhiều tâm sức; nhưng đây là việc thuộc kỹ thuật chế bản, chúng tôi chỉ muôn nói thêm để bạn đọc thông cảm khi gặp một số chữ không như ý; vả chăng nội dung bộ sách này cũng không phải chủ yếu ở phương diện viết chữ.
Về câu đối chữ Hán, chúng tôi chọn hơn 4000 câu; ở mỗi câu có phần chữ Hán, phần phiên âm và phần dịch nghĩa. Ở phần chép chữ Hán, trừ trường hợp đặc biệt phải hiệu chỉnh, nói chung tôn trọng nguyên bản; phiên âm thì phiên đúng âm thống dụng. Dịch câu đổì lại là việc hết sức khó; chúng tôi chọn phương án là câu nào dịch được như số chữ, âm điệu trong nguyên văn mà không mất nhiều ý thì cố gắng bám sát nguyên văn để dịch; câu nào khó dịch quá thì châm chước số chữ; với câu quá khó dịch thì đành phải dịch xuôi. Dù đã xoay trở đủ cách, nhiểu câu dịch xong vẫn bán khoăn, mất ngủ. Dịch câu đốì quả là hình phạt, nợ vì duyên; nhưng dịch câu đôi (cũng như dịch thơ phú) mà câu nào, chữ nào cùng bỏ mặc thể cách cổ điển, đặc thù của thể loại này thì lại cảm thấy việc mình làm là tắc trách; mà thế, công việc cũng nhạt nhẽo, đối phó... Rồi lại nghĩ; viết đối dị, dịch đổì nan... Bởi vậy, nếu bạn đọc xem qua phân chữ Hán, phần phiên âm; đến phần dịch mà mỉm cưòi, vậy là người dịch cũng coi như đã lập công chuộc tội được phần nào rồi vậy.
Về câu dối chữ Nôm, chúng tồi chọn hơn 400 câu. Câu đốì chữ Nôm của ta có không ít, nhưng dạng chơi chữ như giai thoại Cô Điểm - Trạng Quỳnh hoặc như câu đối của Tú Xương, Yên Đổ thì nhiều; còn câu đối Nôm ổ đình chùa đền miếu, nhà thờ... lại hiếm; vì vậy, xem xét nhiều mặt về việc kết hợp một cách tương đối với yêu cầu của bộ sách này, chúng tôi châm chước tuyển với sô lượng nói trên. Bởi số lượng câu đối nôm tuyển không nhiều, vì vậy không chia theo chủ đề một cách tỷ mỷ; nhưng câu đổì Nôm không xếp lẫn vào câu đốì chữ Hán, mà để riêng hẳn lên trên, tức phần II, ngay sau phần Hoành phi. Câu đối Nôm, tất nhiên không phải dịch mà chỉ có việc chép chữ Nôm và viết lại bằng chữ Quốc ngữ. Khi biên soạn câu đối Nôm, việc khó khăn nhất là ở phần chữ Nôm. Chữ Nôm phổ thông, một chữ có thể viềt theo hai ba cách; vậy trong một bộ sách, các chữ viết khác nhau lấy từ các nguồn khác nhau có nên chỉnh cho thông nhất không? Sau khi bàn bạc, ý kiến chung là với những chữ viết sai hẳn quy cách thì chỉnh lại, còn nữa nên cố gắng giữ theo nguyên bản. Việc chế bản chữ Nôm để đưa in; hiện nay, đây cũng là việc chúng tôi phải đầu tư nhiều tâm sức; nhưng đây là việc thuộc kỹ thuật chế bản, chúng tôi chỉ muôn nói thêm để bạn đọc thông cảm khi gặp một số chữ không như ý; vả chăng nội dung bộ sách này cũng không phải chủ yếu ở phương diện viết chữ.
Để giúp bạn đọc được thuận lợi hơn, phần câu đốì chữ Hán, chúng tôi xếp theo 4 chủ đề; 4 chủ đề đó là: I. Câu đối Tết; II. Cầu đốì về phong cảnh; III. Câu đốì về học tập và tu dưỡng; IV. Câu đối mừng và viếng. Tất nhiên, việc xếp theo bốn chủ đế này vẫn là việc xếp ở bình diện rộng; nếu xếp tỷ mỷ hơn, với chủ để phong cảnh còn có thể chia làm phong cảnh núi sông, phong cảnh đình chùa đền miếu, phong cảnh thiên nhiên...; với chủ đề về mừng viếng có thể chia làm câu đối mừng, câu đô’i viếng; vói câu đổì mừng lại có thể chia làm câu đô’i mừng đám cưới, câu đối mừng thọ nhật, câu đổì mừng nhà mới, câu đối mở cửa hàng...; với câu đối viếng lại có thể chia làm câu đốì viếng nam, câu dốì viếng nữ, tuổi tác... Nói chung, nếu kỹ tính, các chủ đề mà câu đối bao hàm có thể chia làm nhiều tầng lớp, đến mức rất hẹp. Nói thế để chúng ta càng biết thêm nội dung phong phú, đa dạng, sâu xa... của câu đối. Bởi vậy, việc xếp câu đối theo bốn chủ để lớn của bộ sách này chỉ là việc xếp một cách tương đối; mục đích không ngoài gợi ý cho bà con vế cách thức, vể ý tưởng trong việc học hỏi để làm, để sử dụng câu đối khi cần thiết.
Đế giúp bạn đọc có thể tìm được các hoành phi câu đối một cách nhanh chóng, cuối sách có bảng sách dẫn. Nhóm biên soạn bộ 5000 hoành phi, câu đối Hán Nôm này có các ông Trần Lê Sáng, Phạm Đức Duật, Phạm Kỳ Nam, Ngô Vương Anh; ông Trần Lê Sáng được nhóm biên soạn ủy nhiệm làm Chủ biên; Ngô Vương Anh làm Thư ký; ông Nguyễn Tất Hòa ờ Nhà xuất bản Ván hóa Thông tin cùng Nhà sách Đông Tây và nhiếu bè bạn thân thiết đã hết sức nhiệt tình giúp đỡ. Qua nhiều Xuân thu, nhóm biên soạn đã cố gắng vượt nhiểu khó khăn mà có lúc tưởng như không thể vượt qua được, kể cả việc khắc phục hoàn cảnh khó khăn của chính mình, tự vượt lên khả năng mình để làm việc... Nay bộ sách đã được hoàn thành, đóng góp của bộ sách này ra sao, điếu đó còn phải chờ ý kiến cùa người đọc; song điều chúng tôi dám nói, đó là việc chúng tôi đã làm hết sức mình, đã làm với tinh thần chí thành, chí thiện vậy...
Hà Nội, ngày 20 tháng 4 năm 2005
TRẦN LÊ SÁNG
TRẦN LÊ SÁNG